Zapraszamy miłośników lokalnej historii do wirtualnej wycieczki po zapomnianych dworach powiatu wieluńskiego. W pięciu częściach artykułu zaprezentujemy pięć rezydencji mocno nadgryzionych zębem czasu, które obecnie w niczym nie przypominają blasku sprzed lat.
W poprzednich odsłonach tekstu odwiedziliśmy już cztery obiekty: w Głuchowie, w Kopydłowie, w Parceli Kamionka oraz w Pątnowie. Teraz przyszedł czas na ostatnią odsłonę cyklu, podczas której zawitamy do podwieluńskiej miejscowości Ruda.
Pałac w Rudzie w gminie Wieluń
Pałac w stylu neorenesansowym znajduje się na wschód od pierwotnie romańskiego kościoła p.w. Św. Wojciecha. Otoczony jest parkiem podworskim, powstałym w tym samym czasie. Pałac powstał około 1851 r., możliwe, że został przebudowany z dawnego spichlerza. Inicjatorem powstania zabytku był Emanuel Taczanowski, do którego należał miejscowy folwark.
W 1854 r. majątek opisano jako (pisownia oryginalna) „dwór dziedzica dobrze urządzony otacza ogród rozległy, wyborowemi gatunkami drzew owocowych zapełniony, prócz niego proboszcz i wielu z włościan mają sady obszerne, znaczny dochód rocznie im przynoszące […]. Budowle dworskie, jakiemi są ocyny, spichlerz, stodoły, stajnie, szopy, itd. stanowią piękny okół zabudowań ekonomicznych; toż samo można powiedzieć o budowlach wiejskich utrzymywanych starannie”.
Po śmieci Emanuela dworem opiekował się jego syn Gustaw. W czasie II wojny światowej miejscowe dobra zajęte zostały przez Niemców, zarządzał nim Czesław Gandecki. Po wojnie cały majątek znacjonalizowano, tworząc Państwowe Gospodarstwo Rolnicze w Rudzie.
W latach pięćdziesiątych przy bramie wjazdowej wybudowano blok mieszkalny, sam pałac pełnił funkcje biura i mieszkań. Znajdowała się w nim również biblioteka. Na budynku od strony zachodniej w 1959 r. została umieszczona tablica pamiątkowa, której treść mówi o strajku rolników folwarcznych z 1937 r.
W latach osiemdziesiątych minionego stulecia przeprowadzono remont zabytku, polegający na wymianie stropów na piętrze, więźby dachowej i pokrycia dachu. Wymieniono wtedy również stolarkę okien i drzwi. Dalsze prace wstrzymano z powodu braku środków finansowych.
W 1993 r. majątek stał się własnością Agencji Rolnej i rozpoczął się proces stopniowego pogarszania stanu pałacu. W tym roku stan budynku już nieużytkowanego oceniono jako dobry. W stanie zadowalającym były ściany nośne i działowe oraz pokrycie dachu. Częściowo wtedy były jeszcze zachowane ozdobne parkiety na parterze, na piętrze były już zniszczone i zagruzowane. Zwrócono uwagę na duże braki w tynkach i wyposażeniu oraz na zniszczenie instalacji elektrycznej i ogrzewania kanałowego.
Od tego czasu podejmowano kilka prób zadbania o pałac. W 2016 r. społeczny opiekun zabytków Piotr Pawlak zwrócił się do Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z prośbą o pilną interwencję w sprawie uratowania tego zabytku. Obecnie od kilku lat pałac jest w rękach prywatnych. Właściciel wyraził zainteresowanie zadbaniem o ten niezwykle cenny dla ziemi wieluńskiej obiekt. Stowarzyszenie „Tacy Sami” podjęło zakończone sukcesem starania w sprawie wykupu obiektu. Planowane jest utworzenie w nim domu seniora.
Pałac – to budowla na planie prostokąta z bocznymi ryzalitami. Od strony południowej front budynku z portykiem wsparty na czterech kolumnach, podtrzymujących taras. Bryła obiektu zwarta, podpiwniczona, dwupiętrowa. Dach dwuspadowy o małym nachyleniu. Ściany zewnętrzne z cegły ceramicznej w zaprawie wapienno – cementowej. Ściany działowe murowane lub drewniane otynkowane. Stropy, z wyjątkiem stropów piwnic, drewniane.
Elewacja północna budynku symetryczna, pierwotnie zdobiona różnymi elementami
dekoracyjnymi i architektonicznymi z portykiem. Ryzality z pilastrami, zwieńczone trójkątnymi szczytami z metalowymi balkonami. Elewacja południowa podobnie zdobiona, do jej wschodniego ryzalitu dobudowany ganek. Szczyt prawie bez dekoracji. Okna prostokątne, rozmieszczone symetrycznie.
Obecnie budynek wymaga natychmiastowych prac konserwatorskich. W porównaniu do stanu z 1993 r. nastąpiło dalsze zniszczenie obiektu. Ściany działowe wymagają pilnego zabezpieczenia. Strop i sut grozi zawaleniem. Dużej degradacji uległa elewacja budynku, w niektórych miejscach od cegły odpadły całe fragmenty tynku.
Drzwi i okna są zamurowane. Okna są pozbawione szyb. Zachowały się metalowe balkony elewacji południowej. Wyposażenie budynku zostało prawie zupełnie zniszczone. Park był zaniedbany i zaśmiecony, ale w ostatnim czasie został uprzątnięty przez nowego właściciela – stowarzyszenie „Tacy Sami”.
Folwark ten składał się z trzech części: dziedzińca gospodarczego, kolonii mieszkalnej i pałacu otoczonego parkiem. Z budynków gospodarczych współcześnie zachowała się oficyna pałacowa, pierwotnie w stylu klasycystycznym, przebudowana w 1855 r., wozownia z magazynami, spichlerz, kuchnia letnia i brama wjazdowa. Zachowane są ruiny innych budynków. Za pałacem w okresie PRL powstały inne zabudowania gospodarcze.
To była piąta i zarazem ostatnia część artykułu dotyczącego zapomnianych dworów powiatu wieluńskiego. Warto zapoznać się też z poprzednimi częściami:
- Część 1: Dwór w Głuchowie
- Część 2: Dwór w Kopydłowie
- Część 3: Dwór w Parceli Kamionka
- Część 4: Dwór w Pątnowie
- Część 5: Pałac w Rudzie (tu jesteś)
Tekst stanowi fragment artykułu opublikowanego w czasopiśmie „Na Sieradzkich Szlakach”
Drobna pomyłka w podaniu nazwiska Czesława Gandeckiego.